‘‘ปฏิเสวน’’นฺติ อิมินา ปาตพฺยสทฺโท ยถากามปริภุญฺชนตฺโถติ ทสฺเสติ ฯ คติวิโสธนนฺติ ทุคฺคติโต สุคติยา วิสุชฺฌนํ ฯ ‘‘อกุสลานิ เจว มูลานิ จา’’ติ อิมินา อกุสลสทฺทสฺส จ มูลสทฺทสฺส จ ตุลฺยาธิกรณภาวํ ทสฺเสติฯ ตสฺมา อกุสลสงฺขาตานิ มูลานิ อกุสลมูลานีติ ตุลฺยาธิกรณสมาโส กาตพฺโพฯ ทุจฺจริตานีติ เอตฺถ ทุสทฺทสฺส ทุฏฺฐุวิรูปตฺถภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ทุฏฺฐุ จริตานิ, วิรูปานิ วา จริตานี’’ติฯ วิรูปานีติ วิการสภาวานิฯ ‘‘กรณภูเตนา’’ติ อิมินา ‘‘กตฺตุภูเตนา’’ติ อตฺถํ ปฏิกฺขิปติฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ตสฺมิํ ตสฺมิํ ขนฺธเกฯ

อิติ ติกวารวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

เอกุตฺตริกนโย จตุกฺกวารวณฺณนา

[324] จตุกฺเกสุ เอวํ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ ติณวตฺถารกสมถฏฺฐานนฺติ ติณวตฺถารกสมเถน อธิกรณวูปสมิตฏฺฐานํฯ ปรสฺส กมฺมวาจายาติ ปรสฺส กรณภูตาย กมฺมวาจายฯ ตโตติ จตุกฺกโตฯ ปเรสูติ อญฺเญสุ จตุกฺเกสุ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ ตเมวาติ กายทฺวาริกเมวฯ ปุน ตเมวาติ วจีทฺวาริกเมวฯ อาปชฺชิตพฺพาปตฺติญฺจ สหาคารเสยฺยาปตฺติญฺจาติ โยชนาฯ ชคฺคนฺโตติ ชาครนฺโตฯ

อจิตฺตโก อาปชฺชติ นามาติ ‘‘อจิตฺตโก ภิกฺขุ อาปชฺชติ นามา’’ติ วา ‘‘อจิตฺตโก หุตฺวา อาปชฺชติ นามา’’ติ วา โยชนา กาตพฺพาฯ สภาคนฺติ วตฺถุสภาคํฯ ตญฺจาติ อญฺญตรํ ตญฺจ อาปตฺติํฯ อิตีติ เอวํฯ

กมฺเมนาติ สมนุภาสนกมฺเมนฯ กมฺเมน วุฏฺฐาตีติ กมฺเมน เอว วุฏฺฐาติฯ

โสติ คิหิปริกฺขาโร, อาหโฏ โหตีติ สมฺพนฺโธฯ อวาปุรณนฺติ กุญฺจิกํฯ อนฺโตติ ภณฺฑาคารสฺส อนฺโตฯ

สมฺมุขา วุฏฺฐาตีติ สมฺมุขา เอว วุฏฺฐาติฯ

สยิตาย เอว ภิกฺขุนิยาติ โยชนาฯ อิทนฺติ สหาคารเสยฺยาปตฺติํ, ปฏิจฺจาติ สมฺพนฺโธฯ เอตนฺติ ‘‘ลิงฺคปาตุภาเวนา’’ติ วจนํ, วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ อุภินฺนมฺปีติ ภิกฺขุภิกฺขุนีนมฺปิ ฯ ลิงฺคปฏิลาเภนาติ อิตฺถิลิงฺคปฏิลาเภนฯ ปฐมนฺติ อาทิกปฺปกาเลฯ ‘‘ปฐมํ อุปฺปนฺนวเสนา’’ติ อิมินา ปุเร อุปฺปนฺนํ ปุริมนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘เสฏฺฐภาเวนา’’ติ อิมินา ปุรภาเวน เสฏฺฐภาเวน อุปฺปนฺนํ ปุริมนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘ปุริสลิงฺค’’นฺติ อิมินา อิมปจฺจยสฺส สรูปํ ทสฺเสติฯ ปุริสกุตฺตปุริสาการาทีติ อาทิสทฺเทน ปุริสนิมิตฺตาทโย สงฺคณฺหาติฯ ยานิ ฉจตฺตาลีส สิกฺขาปทานีติ โยชนาฯ อิมินา วุตฺตนยานุสาเรน ทุติยจตุกฺเกปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เตหีติ ติํสาธิเกหิ สตสิกฺขาปเทหิฯ

มหาปเทสาติ วินเย (มหาว. 305) อาคตา มหาปเทสาฯ กสฺมา มหาปเทสา ‘‘สามุกฺกํสา’’ติ วุจฺจนฺตีติ อาห ‘‘เต หี’’ติอาทิฯ ตตฺถ เตติ จตฺตาโร มหาปเทสา, วุจฺจนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘สย’’นฺติ อิมินา สามุกฺกํสาติ เอตฺถ สํสทฺทสฺส สยมตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘อุกฺขิปิตฺวา’’ติ อิมินา อุกฺกํสสทฺโท อุกฺขิปนตฺโถติ ทสฺเสติฯ ‘‘ฐปิตตฺตา’’ติ อิมินา สยํ อุกฺกํสิตฺวา ฐปิตา สามุกฺกํสาติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ ‘‘อชฺโฌหรณียปริโภคา’’ติ อิมินา พาหิรปริโภคํ นิวตฺเตติฯ อุทกํ ปนาติ เกนจิ อสํสคฺคํ ปสนฺโนทกํ ปนฯ กาเลติ สปฺปทฏฺฐกาเลฯ ‘‘ปญฺจ วา ทส วา สีลานี’’ติ อิมินา ปญฺจ วา ทส วา สีลานิ อุปาสกสีลนฺติ ทสฺเสติฯ

ตตฺถ จาติ วิหาเร จฯ อุโภปีติ อาคนฺตุกาวาสิกวเสน อุโภปิฯ อสาธารณนฺติ ทฺวีหิ อสาธารณํฯ อาปตฺตินฺติ ภิกฺขุนีหิเยว สาธารณํ อาปตฺติํฯ คมิยจตุกฺเกปีติ ปิสทฺโท อาคนฺตุกจตุกฺกํ อเปกฺขติฯ วตฺถุนานตฺตตาวาติ เมถุนาทิวตฺถุนานตฺตตา เอวฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ สาติ อาปตฺติฯ ตถาติ ยถา กายสํสคฺเค, ตถา ลสุณขาทเนติ โยชนาฯ

เอตฺถาติ วตฺถุนานตฺตตาทิจตุกฺเก ฯ จตฺตาริ ปาราชิกานีติ ภิกฺขุปาติโมกฺเข อาคตานิฯ วิสุํ อาปชฺชนฺเตสุปิ เอเสว นโยติ สมฺพนฺโธฯ

ปุริมจตุกฺเกติ วตฺถุนานตฺตตาทิจตุกฺเกฯ โย ปฐโม ปญฺโหติ โยชนาฯ อิธาติ วตฺถุสภาคตาทิจตุกฺเกฯ โย จาติ โย จ ปญฺโหฯ ตตฺถาติ วตฺถุนานตฺตตาทิจตุกฺเกฯ ตติยจตุตฺเถสุ ปญฺเหสูติ สมฺพนฺโธฯ

‘‘สทฺธิวิหาริกสฺสา’’ติ ปทํ ‘‘กตฺตพฺพ’’อิติ ปเท สมฺปทานํฯ

ครุกนฺติ ปาราชิกํฯ ลหุกนฺติ ถุลฺลจฺจยํ วา ทุกฺกฏํ วาฯ

อฏฺฐนฺนํ ภิกฺขุนีนํ ปฏิปาฏิยา นิสีทิตพฺพโต วุตฺตํ ‘‘นวมภิกฺขุนิโต’’ติฯ ปจฺจุฏฺฐานารหาติ ปฏิมุขํ อุปฏฺฐาตุํ อรหาฯ อวิเสเสน จาติ ‘‘ภิกฺขู’’ติ วา ‘‘ภิกฺขุนี’’ติ วา วิเสส, มกตฺวา สามญฺเญน จฯ ‘‘อาสนารหจตุกฺกสฺสา’’ติ ปทํ ‘‘ปฐมปท’’นฺติ ปเท อวยวิสมฺพนฺโธฯ

อสาธารณนฺติ ภิกฺขูหิ อสาธารณํฯ วิกาเล กปฺปตีติ ตทหุวิกาเล กปฺปติฯ กาลาตีตนฺติ กาลยามสตฺตหาตีตํฯ ยาวกาลิกาทิตฺตยญฺจ อกปฺปิยมํสญฺจ อุคฺคหิตกญฺจ อปฏิคฺคหิตกญฺจาติ โยชนาฯ

คุณงฺคุณูปาหนญฺจ ธุวนฺหานญฺจ จมฺมตฺถรณญฺจ คุณงฺคุณูปาหนธุวนฺหานจมฺมตฺถรณานิฯ อิมานิ จตฺตารีติ ปญฺจวคฺเคน คเณน อุปสมฺปททานาทีนิฯ อิธาติ ปจฺจนฺติเมสุ ชนปเทสุฯ อิธาติ มชฺฌิเมสุฯ อิทนฺติ จตุพฺพิธํ วตฺถุฯ ทีเปตุมฺปีติ ทีปนมฺปิฯ ตุํปจฺจโย หิ กตฺวตฺถโชตโกฯ เอเสว นโย ทีเปตุํ ปนาติ เอตฺถาปิฯ เสสํ อนุญฺญาตกนฺติ สมฺพนฺโธฯ อุภยตฺถปีติ ปจฺจนฺติมมชฺฌิมวเสน อุภยตฺถาปิฯ

ฉนฺทปาริสุทฺธิอกฺขานํ เอกํ กตฺวา ‘‘จตฺตาโร’’ติ วุตฺตํฯ จตฺตาโร ปุพฺพกิจฺจาติ ลิงฺควิปลฺลาโส, ‘‘จตฺตาริ ปุพฺพกิจฺจานี’’ติ หิ อตฺโถฯ เอวํ วุตฺตานิ อิมานิ จตฺตารีติ สมฺพนฺโธฯ เอวํ อาคตา สมฺมุติโยติ สมฺพนฺโธฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ จตุกฺเกสุฯ

อิติ จตุกฺกวารวณฺณนาย โยชนา สมตฺตาฯ

เอกุตฺตริกนโย ปญฺจกวารวณฺณนา

[325] ปญฺจเกสุ ‘‘ปญฺจ ปุคฺคลา นิยตา’’ติ เอตํ อานนฺตริยานเมว คหณนฺติ โยชนาฯ ปญฺจ เฉทน กา อาปตฺติโย นาม เวทิตพฺพาติ สมฺพนฺโธฯ ยา วิกปฺปนา วุตฺตาติ โยชนาฯ อุสฺสงฺกิโตติ อุฏฺฐหิตฺวา สงฺกิโตฯ ปริสงฺกิโตติ ปุนปฺปุนํ สงฺกิโตฯ อกุปฺโป อรหตฺตผลสงฺขาโต ธมฺโม อิมสฺสาติ อกุปฺปธมฺโม, ขีณาสโวฯ ขีณาสโว สมาโนปิ อุสฺสงฺกิโต เจว ปริสงฺกิโต จาติ โยชนาฯ ปริหริตพฺพาติ อปเนตพฺพาฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ เอเตสูติ อโคจเรสุฯ ถูปจีวรนฺติ เอตฺถ ถูปํ ปริกฺขิปิตฺวา กตํ จีวรํ ถูปจีวรนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘วมฺมิก’’นฺติอาทิฯ วมฺมิโก หิ ถูปยติ อุทฺธํ อาโรหตีติ ถูโปติ วุจฺจติ ฯ นฺหานฏฺฐาเนติ สพฺเพสํ นฺหานฏฺฐาเนฯ ตญฺหิ อุทเกน กายํ อภิสิญฺจติ เอตฺถาติ อภิเสกนฺติ วุจฺจติฯ อภิเสเก ฉฑฺฑิตํ อาภิเสกิกํ, จีวรํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ฉฑฺฑิตจีวร’’นฺติฯ ภตปฏิยาภตนฺติ เอตฺถ ภรธาตุยา โปสนตฺถํ ปฏิกฺขิปิตฺวา ธารณตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สุสานํ เนตฺวา ปุน อานีตก’’นฺติฯ ตตฺถ ‘‘สุสาน’’นฺติ อิมินา กมฺมํ ทสฺเสติ, ‘‘ปุนา’’ติ อิมินา ปฏิสทฺทสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ อิเมหิ ปเทหิ สุสานํ ภตํ หุตฺวา เคหํ ปฏิอาภริตพฺพนฺติ ภตปฏิยาภตนฺติ วจนตฺถํ ทสฺเสติ, ยกาโร ปทสนฺธิกโรฯ ปาฬิยํ, อฏฺฐกถายญฺจ โปตฺถเกสุ ‘‘คตปฏิยาคต’’นฺติ กณฺฐชตติยกฺขเรน ปาโฐ อตฺถิ, โส อสุนฺทโรฯ

กาโย ปฐมํ, วาจา ทุติยํ, กายวาจา ตติยํ, อิทํ สนฺธาย ‘‘ตติเยนา’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺเถวาติ อนฺตรเปยฺยาเล เอวฯ

อทินฺนนฺติ เอตฺถ อการสฺส นการิยภาวญฺจ ตปจฺจยสฺส กมฺมวาจกภาวญฺจ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อญฺเญน น ทินฺน’’นฺติฯ ตตฺถ ‘‘อญฺเญนา’’ติ อิมินา ตปจฺจยสฺส กมฺมวาจกภาวํ ทสฺเสติ, นกาเรน อการสฺส การิยํ ทสฺเสติฯ เกน การเณน อวิทิตนฺติ อาห ‘‘ปฏิคฺคณฺหามีติ เจตนาย อภาเวนา’’ติฯ อวิทิตนฺติ อปากฏํฯ